با وجود گذشت 12 سال از قانونی شدن انجام عملیات تسویه در شرکت سمات در مجلس اما هنوز پرونده انتقال بازار فیزیکی بورس کالا باز است و عملیات تسویه بورس کالا در اتاق پایاپای بورس کالا انجام می‌شود. در این زمینه برخی کارشناسان معتقدند با وجودی که عملیات تسویه بورس انرژی در سمات انجام می‌شود اما در این زمینه مشکلات زیادی هم وجود دارد که با توجه به آن و البته با در نظر گرفتن حجم بالای تعداد و ارزش معاملات بورس‌کالا در مقایسه با معاملات بورس انرژی، ذی‌نفعان دچار نگرانی‌های زیادی از انجام این انتقال شده‌اند که مهیا نبودن شرکت سمات برای انجام این اقدام یکی از این مشکلات است، این مشکل در حالی مطرح است که فریبا اخوان، معاون عملیات شرکت سمات در اظهارات اخیر خود تصریح کرده است که هیچ گونه مانعی برای تسویه معاملات بورس‌کالا برای این شرکت وجود نداشته و این سمات آمادگی کامل برای پذیرش مسئولیت تسویه در همه ابعاد حتی بازار فیزیکی را دارد. یکی دیگر از نکات مطرح در این زمینه مربوط به خرید سیستم نرم افزاری عملیات تسویه یعنی قیمت و اطلاعات مورد نیاز آن برای شرکت سمات است به طوری که به اعتقاد برخی کارشناسان هنوز دو نهاد مربوط نتوانسته‌اند بر سر قیمت خرید نرم افزار موجود به توافق قطعی برسند که البته در این میان نمی‌توان رقم بالای حجم و ارزش معاملات و سهم تسویه آن در اتاق پایاپای بورس کالا را نادیده گرفت. در این میان یکی از گروه‌های مهم درگیر در موضوع انتقال، کارگزاران هستند که برای بررسی بیشتر دغدغه‌های آنها نظراتشان را جویا شدیم.
چند نکته مورد توجه
مهدی حاجی غلام سریزدی، عضو هیأت مدیره و مدیر معاملات کالایی کارگزاری ایساتیس پویا در این خصوص گفت: با توجه به مشکلات موجود در این بخش و حجم بالای تعداد و ارزش معاملات بورس‌کالا در مقایسه با معاملات بورس انرژی، ذی‌نفعان نگرانی‌های زیادی از انجام تسویه معاملات فیزیکی بورس‌کالا در سمات دارند و متولیان انتقال تسویه معاملات فیزیکی بورس‌کالا به سمات باید به نکاتی در این زمینه توجه کنند.
او نخستین موضوع مورد توجه در این زمینه را «ماهیت مختلف تسویه در بورس اوراق بهادار در مقایسه با تسویه در بورس‌های کالایی» عنوان کرد و افزود: تسویه معاملات در بورس‌های کالایی به صورت «مشتری» محور است به این صورت که مسئولیت واریز وجه معامله بر عهده مشتری با کد شناسه خاص تعریف شده برای هر قرارداد است که در صورت واریز نشدن وجه کافی، مشتری متناسب با ارزش معامله جریمه خواهد شد در حالی که در بورس اوراق بهادار و فرابورس تسویه معاملات به صورت «کارگزار» محور است. باید گفت شرکت سمات در معاملات کارگزار محور با توجه به تعداد محدود کارگزاری‌ها به خوبی توانسته است این وظیفه مهم را انجام دهد اما در معاملات مشتری محور که با تعداد بسیار زیاد قرارداد مواجه هستیم وجود مشکلاتی محتمل است. عضو هیأت مدیره کارگزاری ایساتیس پویا «عملکرد فعلی سمات در معاملات بورس انرژی در مقایسه با تسویه در پایاپای بورس‌کالا» را از دیگر نکاتی دانست که در این رابطه باید مورد توجه قرار گیرد و افزود: وضعیت فعلی تسویه در معاملات فیزیکی بورس انرژی نتوانسته است انتظارات فعالان بازار را پاسخ دهد و در مقایسه با عملکرد اتاق پایاپای بورس‌کالا هم در قبل از معامله و هم بعد از آن فاصله زیادی با وضعیت مطلوب وجود دارد. از طرفی با توجه به وجود نداشتن حساب وکالتی در تسویه‌های فعلی سمات، وجوه تضمین مستقیما به حساب سمات واریز و بر خلاف بورس‌کالا صورتحساب مشتریان در پایان روز آماده می‌شود در نتیجه امکان تسویه در همان روز خرید برای مشتریان وجود ندارد.
سریزدی تصریح کرد: حساب‌های محدود سمات در پیش پرداخت و تسویه، امکان نداشتن پیگیری سیستمی وجوه تسویه و زمان‌بر بودن عودت وجه پیش پرداخت در صورت انجام نشدن معامله موجب کاهش کارایی تسویه‌های بازار فیزیکی از طریق سمات شده است.
«ایجاد ارزش ویژه برای ذی‌نفعان» از نکات دیگری است که به گفته این مدیر کالایی متولیان انتقال تسویه باید به آن توجه کنند، به اعتقاد او: انتظار ذی‌نفعان و مشتریان در هر تغییری قاعدتا بهبود شرایط و ایجاد ارزش ویژه در آن بخش است اما استفاده از برنامه‌ها و نرم‌افزار‌های به روز و کاراتر نسبت به اتاق پایاپای بورس‌کالا انتظار غیر‌معقولی نیست و با توجه به کارمزدی که قانون‌گذار برای سمات در نظر گرفته این ارزش ویژه و برنامه‌های سمات برای ذی‌نفعان مشخص نیست.
سریزدی افزود: باید در نظر گرفت که هدف قانون‌گذار از این انتقال تمرکز تسویه تمام بورس‌ها در سمات است اما از سویی دیگر این انتقال باعث تمرکز نداشتن در فعالیت‌های بورس‌های کالایی به صورت مجزا شده است. فرآیند‌های مربوط به انجام معاملات، واریز پیش پرداخت قبل از معامله و تسویه قراردادها بعد از آن در معاملات فیزیکی در مقایسه با معاملات اوراق بهادار از پیوستگی بیشتری برخوردار است که تفکیک فرآیند‌ها را سخت می‌کند بنابراین تمرکز فعالیت‌ها در بورس‌های کالایی می‌تواند موجب تسریع در امور مربوطه و افزایش رضایتمندی ذی‌نفعان شود.
این مدیر کالایی که با توجه به نکات بالا و تکلیف قانونی در انتقال تسویه معاملات بورس‌کالا به سمات پیشنهاد کرد: ابتدا نرم‌افزار مناسب با معاملات مشتری محور شبیه نرم‌افزار بورس‌کالا تهیه و با ایجاد حساب وکالتی برای مشتریان و اتصال این حساب‌ها به سامانه سمات، معاملات فیزیکی بورس انرژی در آن نرم افزار معامله شود سپس با بررسی بازخور‌دها و پیگیری مشکلات احتمالی زمینه انجام تسویه معاملات بورس‌کالا فراهم شود. از سویی دیگر به نظر می‌رسد هدف قانون‌گذار از تجمیع تسویه تمام بورس‌ها در سمات امکان پایاپای کردن حساب مشتریان در تمام بورس‌ها باشد به این معنی که در صورت فروش سهام یا کالا توسط مشتری در یکی از بورس‌ها، فروشنده بتواند از آن منابع و بدون انتقال وجه در تسویه‌های خود در سایر بورس‌ها استفاده کند که این مورد را می‌توان با ایجاد یک کد برای هر مشتری در سیستم سمات و تغییر تسویه‌های بورس اوراق بهادار و فرابورس از کارگزار محور به مشتری محور انجام داد.
تجربه ناموفق تسویه بورس انرژی
رسول علی‌محمدی، مدیر معاملات کالایی کارگزاری کالای خاورمیانه نیز در این رابطه ضمن اشاره به وجود مشکلات در تسویه بورس انرژی در شرکت سمات گفت: مشکل اصلی در تسویه‌های بورس انرژی نبود دسترسی و نداشتن تسلط کاربران کارگزاری‌ها بر فرآیند تسویه است و سیستم کاملا به صورت دستی انجام می شودکه این موضوع خود باعث افزایش میزان خطای کاربر می‌شود. از شروع فرآیند خرید که مبلغ 10 درصد باید به صورت جداگانه برای هر خرید و با کد شناسه به حساب تسویه وجوه واریز شود و تا تسویه کامل قرارداد، کارگزار باید به صورت دستی و پیگیری تلفنی و... این فرآیند را انجام دهد در صورتی که در بورس‌کالا پیش از انجام خرید، نیازی به واریز وجه نیست و در شرایطی که موفق به خرید نشود، مبلغ در حساب وکالتی مشتری باقی مانده و فقط زمان ثبت سفارش در حساب وکالتی مسدود می‌شود و بعد از خرید به میزانی که خرید انجام شده از حساب مشتری به حساب کارگزار خریدار منتقل می‌شود.
علی‌محمدی به مشکل دیگری در این رابطه یعنی صرف زمان طولانی بعد از خرید تا صدور صورتحساب اشاره کرد و گفت: این موضوع سبب بلاتکلیفی کارگزار، خریدار و فروشنده می‌شود در حالی که این فرآیند بلافاصله در بورس‌کالا صورت می‌گیرد.
این مدیر کالایی تصریح کرد: متاسفانه هیچ الگو‌برداری از سیستم موفق بورس‌کالا برای تسویه بورس انرژی استفاده نشده و با توجه به ماهیت متفاوت تسویه‌های بورس انرژی با بورس اوراق بهادار نباید در یک سیستم مشابه آن برای تسویه‌ها استفاده شود. به نظر می‌رسد برای ایجاد یکپارچگی بیشتر جلوگیری از بروز خطاهای انسانی و محاسباتی و همچنین تسریع در فرآیند ثبت سفارش و صدور صورتحساب تا تسویه، نیازمند طراحی و برنامه‌ریزی یک سیستم جدا و بومی‌سازی شده منطبق با بورس انرژی و نیازمندی‌های مرتبط مانند آنچه برای بورس‌کالا صورت گرفته، هستیم. او در ادامه تاکید کرد: در این بحبوحه دست و پنجه نرم کردن کارگزاران با بروکراسی طاقت‌فرسا و مشکلات ذاتی بورس انرژی و فرآیند تسویه، جای بسی تعجب دارد که همکاران تسویه وجوه حتی مصر به انجام تسویه‌های بورس‌کالا با سیستم خود هستند. در حالی که به جای آن باید از تجربیات مفید بورس‌کالا برای سامان دادن به فرآیند‌های قدیمی و فرتوت بورس انرژی استفاده شود.
علی‌محمدی در پایان گفت: امید که مسئولان ذیربط به جای سعی کردن به افزایش درآمد خود از طریق انتقال تسویه‌های بورس‌کالا از اتاق پایاپای بورس‌کالا به سمات، الگوی مناسبتری برای بورس انرژی طراحی کنند و با قبول واقعیات حتی از کمک گرفتن از تجربیات بورس‌کالا نیز دریغ نکنند.
هفته نامه بورس برای حصول نتیجه همچنان این موضوع را در شماره‌های آینده هم بررسی خواهد کرد.
نظر شما