مدت‌هاست که مسئله سبک رقابت در بورس کالا مورد انتقاد بسیاری از فعالان‌این بازار است؛ انتقادها به محدودیت‌های‌ایجاد شده، دخالت دولت، دستوری بودن قیمت پایه برخی کالاها و ثبت قیمت‌های هیجانی برمی‌گردد؛ عده‌ای هم معتقدند که کارگزاران با سفارش‌هایی که ثبت می‌کنند، به بازار جهت می‌دهند.این در حالی است که کارگزاران معتقدنداین مشتریان هستند که با نهایت قیمتی که برای آنها می‌ارزد، به کارگزاری اعلام می‌کنند که خرید انجام شود واینکه قیمتی چقدر ارزندگی دارد، به موضوع نرخ‌گذاری برمی‌گردد.در گزارش حاضر به موضوع سبک رقابت در بورس کالای‌ایران پرداخته شده است و کارگزاران درخصوص برخی از انتقادهای موجود توضیحاتی ارائه دادهاند و مسئله رقابت در بورس کالا را واکاوی کرده‌اند.
قیمت‌های پایه نباید دستوری باشد
محمودرضا الهی‌فرد، مدیرعامل شرکت کارگزاری سی ولکس، سبک رقابتی فعلی در بورس کالا را مثبت ارزیابی کرد و گفت: با توجه به‌اینکه سقف رقابت در مورد کالاهای مختلف به‌خصوص گروه فلزات باز است، سبک رقابت فعلی مثبت است اما ازاین جهت که قیمت کشف شده در هر رینگ معاملاتی مبنای قیمت پایه برای تالار بعدی قرار نمی‌گیرد، محل اختلاف نظر فعالان بازار است.
او تاکید کرد: به نظر می‌رسد قیمت پایه نباید به صورت دستوری تعیین شود؛ بلکه باید براساس آخرین قیمت کشف شده در بورس و اعمال تغییرات قیمت جهانی پس از آن صورت گیرد. ماهیت بورس و لزوم کشف قیمت از تقابل عرضه و تقاضا نیز مغایر با تعیین قیمت پایه به صورت دستوری است.
این کارشناس بازار در ادامه عنوان کرد: البته باید در نظر داشت که عمق بازار کم است و با ماهیت حقیقی بورس در یک اقتصاد آزاد مبتنی‌بر عرضه و تقاضا فاصله نسبتا زیادی دارد؛ زیرا در یک اقتصاد آزاد، حجم عرضه و تقاضا و همچنین تعداد عرضه‌کنندگان و متقاضیان باید آنقدر زیاد باشد که ورود یا خروج یک عرضه‌کننده یا متقاضی، تاثیری در روند بازار و قیمت‌ها نداشته باشد که‌این مهم در بورس ما مصداق ندارد ولی باید گفت که در سال‌های اخیر و همگام با توسعه کمی و کیفی بورس تا حدودی پیشرفت حاصل شده است.
دخالت دولت، با ماهیت بورس مغایر است
او با تاکید براینکه باید در نظر داشت اقتصادایران به صورت دولتی اداره می‌شود، گفت: دولت نیز به واسطه محدودیت‌های داخلی و همچنین محدودیت‌های خارجی و مسئولیت کنترل قیمت‌ها، همواره دغدغه تورم را دارد و به همین دلیل به منظور کنترل تورم و اعمال نقش حاکمیتی خویش، بعضی اوقات ورود کرده و در سازوکار بورس دخالت می‌کند که با ماهیت واقعی بورس مغایرت دارد. الهی‌فرد در پایان گفت: در نهایت، به نظر می‌رسد با توجه به محدودیت‌های حاکم بر بورس کشور و نسبی بودن شرایط آن و حاکمیت اقتصاد دولتی، نباید توقع داشت که‌این بازار، بورسی کامل و مبتنی‌بر اقتصاد آزاد باشد.از طرفی مزایای فعلی بورس کالا را در مقایسه با وضعیت قبلی با سیستم قیمت‌گذاری دستوری ناکارا و غیرشفاف، نمی‌توان نادیده گرفت؛ بنابراین باید به فکر توسعه و گسترش بورس باشیم.
کشف قیمت باید عادلانه باشد
فرزین ابوالعلایی، کارشناس بازار سرمایه، در رابطه با سبک رقابت فعلی در بورس کالا گفت: بورس کالا برمبنای حراج حضوری تاسیس شد. حراج به معنای کشف قیمت عادلانه و برمبنای سیستم عرضه و تقاضاست. هدف بورس کالا از ابتدای تاسیس تا کنون همین موضوع بوده است. اما در زمان‌های مختلف و بنا به شرایط زمان و شرایط که در رابطه با بعضی از بازارها وجود داشته، برخی محدودیت‌ها اعمال شده است. بعضا بنا به شرایط بازار و شرایط اقتصادی کشور، تصمیماتی مبنی‌بر کاهش برخی بحران‌ها و تنش‌ها در بازارها، در بورس کالا گرفته شد و براین اساس، سقف قیمتی تعیین شد و سیستم‌های تسهیم به نسبت وضع شد که‌این موارد در ابتدا در مقررات وجود نداشت و بعدا به فراخور زمان در قالب بخشنامه یا مصوبه اضافه شد.او ادامه داد: به نظر می‌رسد که اخیرا بورس کالا دریافته است که باید به ماموریت اصلی و اولیه خود برگردد که همانا کشف قیمت برمبنای عرضه و تقاضا در بازار بوده است.
ابوالعلایی با اشاره به شرایط کنونی بورس کالا گفت: در حال حاضر و با توجه به‌اینکه شرایط در حال بازگشت است، بسیاری اتفاقات رخ می‌دهد.این وضعیت زمانی انتخاب شده که برای‌این شرایط چندان مناسب نیست؛ هنوز در برخی کالاها محدودیت‌هایی وجود دارد و هنوز تنش‌هایی در بازارها در رابطه با بعضی کالاها وجود دارد و بعضا قیمت‌ها مناسب نیست و قیمت‌های پایه برخی کالاها مناسب وضعیت اقتصادی کنونی نیست.
در حال حاضر بعضی از قیمت‌های پایه که برای بعضی از کالاها داده می‌شود، بسیار پایین است و با قیمت‌های بازار یکسان نیست.او ادامه داد:این مسئله موجب می‌شود که بعضی از کارگزاران یا خریداران در رقابت‌های خود هیجانات کاذب داشته باشند و از قیمت‌های هیجانی استفاده کنند و قیمت‌های بالا ثبت کنند.این کار به‌این دلیل نیست که کارگزار یا خریدار عمدا بخواهند بازار را دستکاری کنند و وظیفه کارگزار هم‌این نیست. وقتی کارگزار قیمتی را می‌زند، برمبنای خواسته خریدار است و هر آنچه مشتری اعلام کند، کارگزار موظف است همان قیمت را برای کالای مورد نظر ثبت کند.ابوالعلایی در ادامه تاکید کرد که در حال حاضر رقابت‌ها منطقی است و تنها برخی از کالاها قیمت‌های پایه مصوب پایین دارند که دلیل آن می‌توانداین باشد که تولید برخی کالاها از سوی تولیدکننده کم است یا خودشان تمایلی به عرضه بیشتر ندارند و به همین دلیل عرضه کمتری انجام می‌شود.این اتفاق گاهی اوقات در بخش فولادی اتفاق می‌افتد که با توجه به وجود انواع مختلف قراردادها در بورس کالا،اینها می‌توانند به قراردادهای سلف و چند ماهه روی بیاورند که به دنبال آن، عطش بازار فروکش خواهد کرد. اگراین کار انجام شود و تولیدکنندگان هم خویشتن‌داری کنند، مسئله حل می‌شود.
ناظر بازار بر قیمت‌گذاری‌ها نظارت دارد
امیرمسعود پرور، مدیر کالای کارگزاری گنجینه سپهر پارس با اشاره به تعریف بورس کالا و تاکید بر شفافیت گفت: در تعریف بورس کالا گفته می‌شود «بازاری متشکل و نظام یافته است برای کشف عادلانه قیمت‌ها» و موضوع شفافیت مطرح است. در رابطه با موضوعی که درباره نوع رقابت‌ها مطرح شده واینکه آیا کارگزاری‌ها روی اهداف بورس اثر داشته‌اند، در ابتدا باید دید که رقابت عادلانه بوده یا خیر؛ برای همه کارگزاران‌این امکان فراهم است که به مشتریان رسیدگی کنند و درخواست‌های آنها را دریافت کرده و قیمت‌های آنها را در سیستم ثبت و ارسال کنند.
این یک عدالت عام برای همه است اما در رابطه با سیاست‌هایی که در بحث افشای قیمت وجود دارد، طبق دستورالعمل، ناظر تالار بورس در هر تالار مشخصی، روی قیمت زدن‌ها نظارت مستمر دارد؛ به عنوان مثال اگر قیمتی به صورت جهت‌دهی یا خارج از عرف باشد، مختار است که آن را بپذیرد یا رد کند. همچنین اگر کارگزاری در زمان گشایش قیمت‌ها تخلف کند، می‌تواند به آن تذکر دهد و برخورد کند.
جهتی وجود ندارند/مشتریان قیمت می‌دهند
به عقیده وی این مسئله که کارگزاری‌ها با رقابت‌های خود، جهت خاصی به بازار می‌دهند، درست نیست؛ او توضیح داد:این اتفاق به‌این خاطر است که مشتریانی که خرید می‌کنند، وقتی‌این امکان برایشان فراهم است که با قیمت پایین‌تر بخرند، حتی‌الامکان ترجیح می‌دهند با قیمت پایین‌تر بخرند واین موضوع موجب ثبت قیمت‌های چندگانه در بورس شده است.او ادامه داد: بنابراین نمی‌توان گفت که کارگزاران دراین مسئله نقش داشته‌اند، چراکه آنها باید دستور مشتری خود را اجرا کنند. در حال حاضر هم در بیشتر رقابت‌ها در کمتر از ۱۰ ثانیه قیمت‌های خود را روی تابلو می‌گذارند. وقتی کسی قیمتی از جایی نداشته باشد، بسیار سخت است که فقط براساس تابلو قیمت بزند.
این کارشناس بازار تاکید کرد:این موضوع جالبی نیست که مشغولیت‌ها صرف‌این مسئله شود که کارگزاران هستند که قیمت‌های بالاتر را ثبت می‌کنند؛ بلکه‌این مشتریان هستند که با نهایت قیمتی که برای آنها می‌ارزد، به کارگزاری اعلام می‌کنند که خرید انجام شود.اینکه قیمتی چقدر ارزندگی دارد، به موضوع نرخ‌گذاری برمی‌گردد.
در بورس، کالاها نباید به صورت کوپنی تقسیم شود
اکنون برخی از قیمت‌های پایه از سوی دولت یا وزارتخانه‌ها تعیین می‌شود. آیا با این وجود، رقابت معنا دارد؟ پرور دراین رابطه گفت:این مسئله به ماهیت بورس کالا برمی گردد. بورس کالا جایی نیست که کالاها به صورت کوپنی تقسیم شوند و به‌طور قطع هدف بورس کالااین نبوده است. بورس کالا یک بازار متشکل نظام‌مند است که معاملات براساس سیستم حراج حضوری انجام می‌شود.
او ادامه داد: ممکن است‌این معاملات چند دسته باشند؛ ممکن است over value باشند یعنی با ارزشی بالاتر از ارزش ذاتی خود معامله می‌شوند، یا under value هستند یا روی قیمت ذاتی خود معامله می‌شوند. با under value کاری نداریم چون قیمت پایه‌ای که اعلام می‌شود، اگر برای کسی نیارزد، معمولا خرید نمی‌کند و شروع به مذاکره می‌کند؛ گاهی پیش آمده که برای قیمت‌ها تخفیف در نظر گرفته شود و کالا با مقداری under value عرضه شود. اما موضوعی که وجود دارداین است که قرار نیست کالاها در بورس کالا فقط و فقط به صورت دستوری و کوپنی بین مصرف‌کنندگان تقسیم شود. قرار نیست منابع به صورتی کوپنی و در اختیار همه باشد، چه، در آن صورت دیگر نیازی به وجود بورس کالا نبود.پرور با اشاره به عملکرد کشورهای دیگر، با تاکید بر اهمیت حذف بازارهای سایه گفت: آستانه رقابت مهم است.
هرچقدر تعداد بازیگران در هر بازاری بیشتر باشد و هرقدر ورود شرکت‌ها برای گذاشتن سفارش واقعی تسهیل شود، از بازارهای سایه جلوگیری می‌شود. حذف بازارهای سایه می‌تواند منجر به‌این شود که شرکت‌هایی که خریدار هستند، با قیمت‌هایی که برایشان ارزنده است به‌صورت شفاف خرید انجام دهند و از محل خریدها، فاکتور و قیمت‌ها مشخص است و همه چیز به صورت شفاف وجود دارد.او ادامه داد: وقتی به خاطر شرایط خاص کشور، یک سری محدودیت‌ها اعمال می‌شود، به دلیل وجود بازار سایه گاهی پیش می‌آید که قیمت‌ها خیلی پرت باشند و قیمت‌هایی معامله شوند که در بازار توجیه‌پذیر نیست.
هیجانات برخی کالاها ناشی از چیست؟
پرور درخصوص شرایطی که منجر به قیمت‌های هیجانی می‌شود، گفت: هرچقدر عرضه و تقاضا و معاملات راحت‌تر انجام شود، به قیمت واقعی نزدیک‌تر است. کالاهایی که هیجانات زیادی دارد، به‌طور معمول ناشی از یک سری دستورالعمل‌هاست و به‌عنوان مثال یا واردات آن کالا محدود شده، یا عرضه آن به مشکل خاصی خورده و به مقدار متناسب نیست و اورهال یا برنامه پیش‌بینی‌نشده‌ای در بازار رخ داده است؛ در غیراین صورت، تقاضای بازار همیشه معلوم است و مشخص است که چه تعداد تولیدکننده در بخش‌های مختلف وجود دارد و ظرفیت‌های کشور معلوم است.
- مروارید اسلامی-خبرنگار
- شماره۳۲۶ هفته نامه اطلاعات بورس-صفحه۶
نظر شما